Толстяков Петр Васильевич

(1917-1992)

Таатта оройуонугар Тыараһа нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1940 с. Чурапчы педучилищетын үөрэнэн бүтэрбитэ. Чурапчыга Дириҥ оскуолатыгар учууталынан үлэлээбитэ. 1934 сылтан комсомол чилиэнэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1941 с. балаҕан ыйыгар Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта. Хотугулуу-Арҕааҥҥы фроҥҥа 15-с биригээдэҕэ оһуобай разведротаҕа разведчигынан сэриилэспитэ. 1942 с. дойдутугар эргиллэн Тыараһа 7 кылаастаах, Ытык-Күөл, Чөркөөх орто оскуолаларыгар учууталынан, военругунан, үөрэх чааһын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Спектакллары, пьесалары, сценкалары туруоран, элбэх саҥа талааны таһааран, Чөркөөх театра Норуот театрын аатын ылыытыгар олук уурбута. Айылҕаттан бэриллибит талаанынан бэриниилээхтик, сыратын биэрэн туран үлэлээбитэ. Кини үтүө аатын театрга иҥэрэн үйэтитиллибитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: Албан Аат I уонна III степеннээх орденнара, «1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин», «Германияны кыайыы иһин», «ССРС Сэбилэниилээх күүстэрин 60 сыла», «ССРС Сэбилэниилээх күүстэрин 50 сыла», «Кыайыы 30 сыла» мэтээллэр. «Үлэ ветерана» бэлиэлээх. Норуот үөрэҕириитин туйгуна.

Ахтыытыттан быһа тардыы

Олохтоох библиотекаҕа Петр Васильевич төрөппүт кыыһа Яковлева М.П. биэрбит матырыйаалларыттан эһиги болҕомтоҕутугар таһаарабыт. Толстяков Петр Васильевич ахтыытыттан: “Мин разведкаҕа сылдьар кэммэр икки төгүл “тыл” аҕалар сорудахха түбэспитим… Киэһэ хараҥа буолан эрэрэ, биһиги позициябытын булунан өстөөхтөргө чугаһаары тыаһа суох баран иһэбит, иннибитигэр ампаар турар, тохтоон иһиллиибит, ампаар иһигэр саҥа иһиллэр, дьиҥэр итиннэ немецтэр позициялара суох буолуохтаах этэ, антах тэйиччи буолухтаах этэ. Саҥаттан иһиттэххэ хастар да быһыылаах, тыаһа суох ампаарга чугаһыыбыт, сүбэлэһии быһыытынан граната быраҕабыт. Немецтэр таһырдьа тахсаллар, ытыалыыбыт, 4 немеһи охторобут, биһиги биир уолбутун куотан эрэр дьонтон 1 киһини тутарга сорудахтыыллар, атыттар биһиги кинилэргэ ытар бокуойу биэриэ суохтаахпыт. Ордубут немецтэр мас быыһынан сүүрэллэр. Биһиги киһибит Новоселов биир киһини ситэн умса баттыыр, биһиги киниэхэ көмөлөһө барабыт. Немецпит утарылаһарын тохтотор, саатын ылабыт, сорохтор өлбүт дьоннор сааларын, докумуоннарын хомуйабыт уонна чааспытыгар тиэтэлинэн төннөбүт. Ити сырыыга биһиги тохсуо этибит.

Иккис түбэлтэ. Биһиги 6 буолан эмиэ разведкаҕа баран испиппит, түүн этэ. Урут биһиги олоро сылдьыбыт тыабытын немецтэр ылбыттар, онон миэстэтин үчүгэйдик билэр этибит. Суол устун мин уонна Новоселов буолан инники дозорга иһэрбит, 4 киһи биһигиттэн хаалан иһэрэ. Биһиги тохтоон иһиллиибит, сааскы хараҥаҕа атах тыаһа уонна туох эрэ тарылас тыас суол устун, тыа быыһынан, биһиэхэ утары иһэрин истэбит. Биһиги тохтоон дьоммутугар этэбит. Тоһуйарга быһаарынабыт. Ол дойду хаара сүрдээх буолан, сотору-сотору массыына туораһар арахсыыларын оҥорон икки суол икки ардыгар хаары чөмөхтүүллэрэ, оннук чөмөх күлүгэр саһан олордохпутуна немецтэр тиийэн кэлбиттэрэ, “Руки вверх!”- диэн хаһытыыбыт. Немецтэр – “Наши немецы ”- диэн хардараллар, илиилэрин ууналлар. Мин уонна Новоселов буолан сааларын, сэптэрин ыла туран кинилэргэ чугаһаан эрдэхпитинэ бастакы киһи аҥар илиитинэн түөһүн хаһынна, аҥаарын уунан турда, ол икки ардыгар биһиги бары ытыалаан кэбистибит. Бастакы немец охтон түһэригэр пистолета эһиллэн хаалла. Биһиги саабыт тыаһын истэн немецтэр ытыалаатылар да кими да таппатылар. Тиэтэлинэн докуменнарын ылан баран төнүннүбүт, ити курдук эрэйэ суох “тыл” ылыах буолбуппут табыллыбакка хаалбыта. Немецтэр биһигини билбиттэрин кэннэ салгыы барар табыллыбатын туһунан эппиппитин командование ылыммыта.

Мин фроҥҥа сылдьыбыт хонуктарбыттан кэлин уонча хонугар связист быһыытынан сорудаҕы толорбутум. Ол аата мин разведрота командирын пакетын бригада штабыгар, онтон төттөрү штаб приказтаах пакеттарын рота командирыгар эбэтэр передовой линияҕа сэриилэһэ сытар рота, взвод командирдарыгар төттөрү-таары таһар эбээһинэстээҕим. Передовой линияттан тылынан даҕаны, пакетынан даҕаны  араас наадалаах сирдэргэ күнүстэри-түүннэри тиэрдэрим. Ханнык баҕарар сорудах кэллэ да, төһө да сэрии буола турдаҕына тохтоло суох анаммыт сиригэр, киһитигэр буулдьаны быыһынан, бомбалааһыны аннынан бараргар тиийэҕин. Оннук түбэлтэлэр үгүс этилэр.

Муус устар 1 күнэ үүнэр түүнүгэр биһиги тус-туһунан роталар связистэрэ передовой линияттан утуу-субуу командирбытыгар кэлэн сорудаҕы толорбуппут туһунан докладтыыбыт. Командирбыт истэн баран:”Пока туох да сорудах суох, ыраатымаҥ, чугас сынньаныҥ “- диэбитэ. Биһиги халыҥ тыа быыһыгар баарбыт, 4 этибит, суон харыйа төрдүгэр олорон ытыспыт иһигэр тутан табахтаабыппыт. Ол олордохпутуна немецтэр сэрэйэн ыппыт миинэлэрэ кэлэн биһиги аттыбытыгар түһэн эстибиттэрэ, кэннэки миинэ оскуолката биир боеһы быччыҥын, иккис киһини буутун тас өртүн кыратык дьукку көтөн ааспыттара, оттон миэхэ биир оскуолка хаҥас харахпар, иккис оскуолка уҥа хараҕым аннынан көмүскэм уҥуоҕар түһэн иҥнэн хаалбыта. Итинэн сэриилэһэн бүппүтүм. Вологда, Горькай куораттарыгар эмтэнэн баран, армияттан босхолонон дойдубар 1942 сыллаахха атырдьах ыйыгар кэлбитим”.