Япония аармыйатын үлтүрүтүү

Японияны кытта сэрии куттала өссө ааспыт үйэ 30-с сылларыттан баара. Устуоруйа учуобунньуктарыттан 1938-1939 сылларга Халхин-Гол уонна Хасан күөл таүыгар кыргыһыылар буолбуттарын өйдүүбүт.

Ол гынан баран Япония бырабыылыстыбата Эмиэрикэни, Англияны кытта сэриилэһэ сылдьан үһүс улахан дойдутун кытта атааннаһыан баҕарбатаҕа.

1945 сыл олунньутугар Ялтаҕа фашизмы утары коалиция дойдуларын лиидэрдэрэ Иосиф Сталин (ССРС), Франклин Делано Рузвельт (АХШ) уонна Уинстон Черчилль (Англия) көрсүбүттэрэ. Онно кинилэр Германия капитуляциятын кэнниттэн 2-3 ый буолан баран Японияны кытары сэриилэһэргэ сөбүлэҥ түһэрсибиттэрэ. Ол сөбүлэҥ быһыытынан Сэбиэскэй Сойууска Сахалин соҕуруу өттө уонна Курил арыылара төннүөхтээхтэрэ.

Онон, Германия капитуляциятын кэнниттэн лоп курдук үс ый буолан баран (атырдьах ыйын 8 күнүгэр) Японияны кытта сэрии саҕаламмыта. Атырдьах ыйын 6 күнүгэр АХШ Хиросимаҕа атомнай буомбаны бырахпыта. Түөрт хонон баран (атырдьах ыйын 9 күнүгэр) атомнай буомба аны Нагасаки кораты урусхаллаабыта. Японияны кытта сэрии итинник быһыыга-майгыга саҕаламмыта.

Атырдьах ыйын 9 күнэ үүнэр түүнүгэр Кыһыл аармыйа чаастара Маньчжурия сиригэр-уотугар кимэн киирбиттэрэ. Сөмөлүөттэр Чаньчунь уонна Харбин куораттарга баар байыаннай эбийиэктэри буомбалаабыттара. Ити кэнниттэн Харбин, Гирин, Шэньян, Чанчунь, Хайлар туһаайыыларынан тимир суол ыстаансыйалара, аэродромнар, араас суолларынан айаннаан иһэр Япония аармыйатын холуонналара быыстала суох буомбалааһыҥҥа түбэспиттэрэ.

Инньэ гынан сэрии бастакы күннэриттэн Маньчжурияҕа баар Япония байыаннай чаастарын бэйэ-бэйэлэрин кытта сибээстэрэ быһыллыбыта. Чуумпу акыйаан флота Япония муора кытылынааҕы бөҕөргөтүнүүлэригэр кимэн киирбитэ.

Забайкалье фрона Кытай сиригэр-уотугар Монголия уонна Забайкалье өттүттэн кимэн киирбитэ. Байыастар Синьзинь, Фэнтянь куораттары сэриилээн ылбыттара. Ити курдук 1-кы уонна 2-с Уһук Илин боруоннара Муданьцзянь, Цзилинь, Харбин, Хэйхэ, Фуцзинь туһаайыыларынан кимэн киирбиттэрэ.

Атырдьах ыйын 14 кһнһгэр импэрээтэр Хирохито Япония капитуляциялыырын туһунан биллэрбитэ. Генерал Ямада Отодзо атырдьах ыйын 16 күнүгэр Квантунскай аармыйа бэринэригэр, утарылаһыыны тохтоторугар бирикээстээбитэ. Ол гынан баран сорох дивизиялар бэринэртэн аккаастаммыттара, онон сэрии өссө хас да күн устата салҕанан барбыта.

Япония чаастарын ыстааптара бэйэ-бэйэлэрин кытта сибээһэ суохтарыттан капитуляция туһунан иһитиннэрии 5-6 хонугунан хойутаан тиийбитэ. Онтон сорохтор ити иһитиннэриини истэн да баран сэриилэһэллэрин тохтоппотохторо. Квантунскай аармыйа үгүс чаастара атырдьах ыйын 19 күнүттэн ыла маассабайдык билиэн бэринэн барбыттара. Сорох сирдэргэ Япония саллааттара балаҕан ыйын 5 күнүгэр диэри сэриилэһэ сыппыттара.

Ол гынан баран сэрии дьылҕата 12 хонук иһигэр быһаарыллыбыта диэххэ сөп. Элбэх киһи өлүүлээх-сүтүүлээх улахан кыргыһыылар атырдьах ыйын 20 күнүгэр диэри ыытыллыбыттара. Ити кыргыһыыларга Квантунскай аармыйа 84 тыһыынча саллаата уонна эписиэрэ өлөн туораабыта, 600 000 киһи билиэн бэриммитэ. Оттон Кыһыл аармыйа 12 тыһыынча киһи сүтүктэммитэ. Ити кыргыһыыларга хорсуннук сэриилэспиттэрин иһин 308 000 саллаат уонна эписиэр уордьаннарынан уонна мэтээллэринэн наҕараадаламмыттара. 87 киһи Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойун үрдүк аатын сүкпүтэ.

Онон ССРС Ялтатааҕы сөбүлэһии бары пуунун чиэстээхтик толорбута. Ол сөбүлэһии быһыытынан ССРС Сахалин соҕуруу өттүн уонна Курил арыыларын төннөрбүтэ.

Кыым, 2020 с. ыам ыйын 14 күнэ

Фёдор Рахлеев бэлэмнээбит балаһатыттан

Японияны кытта сэриигэ кыттыбыт саллааттар ахталларынан Гоби кумах куйаарынан, Хинган хайатын туораан Кытай куораттарынан барыта 1200 км сири ыарахан таһаҕастаах, 40-50 кыраадыс өҥүрүк куйааска 21 хонук устата айаннаан Япония Квантунскай армиятын үлтүрүппүттэрэ. Уу суоҕа олус эрэйдээбитэ. 2-лии хонукка хааппыла да ууну испэккэ айанныыллара. Бу походу “Суворовскай марш” диэн ааттаабыттара.

 

Чөркөөхтөн  Япония сэриитин кыттыылаахтара

Бачьев Влас Николаевич

(1923-1945)

1923 с. Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 4 кылаас үөрэхтээх. Дьокуускай куоракка  осеменатордар биир сыллаах курстарыгар үөрэнэн үлэлии  сылдьан 1942с. бэс ыйын 6 күнүгэр Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллар. Кини кылгас байыаннай бэлэмнэнии кэнниттэн ПП-24341-“Н” диэн аадырыска баар байыаннай чааска сулууспалыырын туһунан төрөппүттэригэр суруйбут. Кэлин төрөппүттэрин кытта сибээһин быспыт. 1946с. бииргэ төрөөбүт убайа Петр Николаевич быраатын дьылҕатын туоһулаһан ити чааска ирдэбил оҥорбут. Ити ирдэбилгэ Влас Николаевич сулууспалаабыт подразделениетын хамандыыра маннык эппиэти ыыппыт.

« Тов. Бачьев, даю ответ на Ваше письмо от 2  февраля 1946 года.

Ваш брат Влас Николаевич в действительности был в нашей части и когда пришел приказ на ликвидации японских империалистов Бачьев Влас Николаевич пошел выполнять эту почетную задачу и трудный период он без хныкания выдержал. При ликвидации Хайларского укрепленного района 17 августа 1945 года в 8ч. 02 мин. утра в атаке был сражен насмерть вражеской пулей. Похоронен в г. Хайларе в общей братской могиле.

Благодарность товарища Сталина выслана по домашнему адресу, к правительственной награде не представлялся.

Командир подразделения

Ст. л-нт Тимошин

27.02.1946 год. Полевая почта 24341 Командир части»

1946 сыл бэс ыйын 8 күнүгэр Бачьев Николай Назаровичка оҕото Влас сэриигэ өлбүтүнэн оройуон социальнай харалтатын салаатынан пенсия анаммыт (социальнай харалта архива, 1946 с.).

 

Бодоготов  Дмитрий  Иустинович

(1910 – 1989 )

Таатта оройуонун Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Сэрии иннинэ “Бойобуой” холкуоска үлэлээбитэ, өр сылларга Ааллаах Үүҥҥэ таһаҕас таһыытыгар сылдьыбыта. 1943 с. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматын ыҥырыытын тутан, Ийэ дойдутун көмүскүү барбыта. Бастаан Читинскэй уобаласка Забайкальскай байыаннай уокурукка Советскай Союз Японияны кытта кыраныыссатын таһыгар бойобуой-политическай бэлэмнэниини барбыта. Кини стрелок-автоматчик, ручной пулеметчик идэтин баһылаабыта. 1945 с.  892-с  стрелковай полкатын састаабыгар киирэн, атырдьах ыйын 9 күнүгэр кыраныыссаны туораан, Хайлар куораты босхолооһуҥҥа кыттан, Чанчунь куоракка тиийэ сэриилэспитэ. Онтон 1946 с. диэри комендантскай чааска сулууспалаабыта. 1946 с. сайын дойдутугар эргиллибитэ. Кэлээт холкуоска үлэлээбитинэн барбыта. Коммунистическай үлэ удаарынньыга, 10 сыл тимир ууһунан үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: Аҕа дойду сэриитин II-c степенэ орден, “Японияны кыайыы иһин”, “1941- 1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин ”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Варламов  Григорий  Романович

(1925 – 1987)

Таатта оройуонун  Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чөркөөх оскуолатын 4 кылааһын бүтэрбитэ. “Бойобуой” холкуоска үлэлии сылдьан, Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан 1944 с. Кыһыл Аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. 1950 с. диэри 34621 нүөмэрдээх 582-с стрелковай полкаҕа автоматчигынан сылдьыбыта. Японияны утары сэрии кыттыылааҕа. 1950 с. эргиллэн кэлбитэ. 1950 – 1960 сс. Дьокуускайга милицияҕа үлэлээбитэ. 1962 с. Дьокуускай куоракка быткомбинакка биригэдьииринэн, 1966 с. Ытык Күөл промкомбинатыгар, онтон лесопууҥҥа үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: Аҕа дойду Улуу сэриитин II-c cтепенэ орден, «Хорсунун иһин», “Германияны кыайыы иһин”, “ССРС Сэбилэниилээх күүстэрин 50 сыла”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Вырдылин Гаврил Власьевич

(1901 -1973)

Таатта оройуонун Дьиэбэгэнэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чөркөөх оскуолатын 7 кылааһын бүтэрбитэ. Сталин аатынан холкуоска хонуу үлэһитэ. Чурапчы оройуонунааҕы холблһуктаах военкоматынан 1943 с. бэс ыйыгар Кыһыл Аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. Аармыйаҕа 892-с стрелковай полкаҕа автоматчик-стрелогунан Японияны утары сэриигэ кыттыбыта, Хайлар куораты, итинтэн салгыы Чанчунь куораты босхолооһуҥҥа хорсуннук сэриилэспитэ. Ити куоракка сэриини түмүктээбитэ. Дойдутугар эргиллэн кэлэн, холкуоһугар биригэдьиирдээбитэ, салгыы бөдөҥсүйбүт Сталин, Ленин ааттарынан холкуостарга, “Таатта” сопхуоска тутууга үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара:”Японияны кыайыы иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Вырдылин Георгий Степанович

(1916 – 1981)

Таатта оройуонун Дьиэбэгэнэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чөркөөх оскуолатын 5 кылааһын бүтэрбитэ. Сталин аатынан холкуоска хонуу үлэтигэр үлэлээбитэ. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан 15.07. 1941 с. Кыһыл Аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. Байыаннай-политическай бэлэмнэнии кэнниттэн 80-с стрелковай полкаҕа сулууспалаабыта. Онтон 1942 с. ыам ыйыттан II-c Украинскай фронт 129-с кавалерийскай полкатыгар сулууспалаан, Варшава куоракка тиийэ атынан сэриилэспитэ. 1946 с. Япония сэриилэрин утары самурайдар чаастарын үлтүрүтүүгэ сылдьыбыта. Сэриигэ миинэ сылдьыбыт Ветерок, бэйэтэ ааттыырынан Чолбон диэн ата кинини хаста да өлөр өлүүттэн быыһаабыта. 1946 с. ыам ыйыгар сэрииттэн эргиллэн кэлбитэ. Сэрии кэнниттэн холкуоһугар биригэдьииринэн, Дьиэбэгэнэ нэһилиэгин, Чөркөөххө Октябрьскай нэһилиэгин сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлинэн, сэкирэтээринэн үлэлээбитэ. Туорахтаах культураны үүннэриигэ, от звенотугар хас да сыл биригэдьиирдээбитэ. 1947 сылтан Коммунистическай партия чилиэнэ, элбэх быыбарга депутатынан талыллан үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: “Хорсунун иһин”, “Германияны кыайыы иһин”, “Японияны кыайыы иһин”, “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Вырдылин Егор Терентьевич

(1920-1945)

Таатта оройуонун Дьиэбэгэнэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чөркөөх оскуолатын 7 кылааһын бүтэрбитэ. Сталин аатынан холкуоска араас үлэҕэ үлэлээбитэ. Кыһыл ыаармыйа кэккэтигэр 24.05.1943 с. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта. Байыаннай-политическай бэлэмнэниини баран, автоматчик, пулеметчик буолбута. Монголия сиригэр 17-с армия 284-с дивизиятын 1047-с полкатыгар сулууспалаабыта. Японияны кытары сэрии биллэриллэн, ити күн кини сулууспалыы сылдьар полката кыраныыссаны туораан, уһун маршевай походка туруммута. Порт-Артур туһаайыытынан быраҕаллыбыт морской десаны уонна 8-с Народнай Революционнай Кытай аармыйатын сэрииһиттэрин кытта Япония Квантунскай аармыйатын төгүрүктээн урусхаллааһыҥҥа кыттыбыта. Бу ыарахан маршрукка Монголия устун: Чойбалсан куорат, Гоби кумах куйаар — Хинган сис хайатын, Кытай Чифан, Финсьян куораттарын, барыта сатыы 1200 км туораабыттара. Японияны кыайан 1945 с. дойдутугар төннөн иһэн ис тиибинэн ыараханнык ыалдьан, Иркутскай куоракка госпитальга өлбүтэ, уҥуоҕа Иркутскай куоракка хаалбыта.

Вырдылин Николай Афанасьевич

(1923-1984)

Таатта оройуонун Дьиэбэгэнэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чөркөөх оскуолатын 7 кылааһын бүтэрбитэ. Сэриигэ барыар диэри Сталин аатынан холкуоска араас үлэҕэ үлэлээбитэ. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан 1943 с. Кыһыл Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллыбыта. Байыаннай-политическай бэлэмнэниини Чита уобалаһыгар Борзя станция аттыгар баар байыаннай лааҕырга барбыта. Аармыйаҕа 259-с стрелковай пулеметнай полк 82 мм. миномекка минометчигынан сылдьыбыта. Японияны кытта сэрии кыттыылааҕа. 1947 с. дойдутугар эргиллэн кэлэн, Сталин аатынан холкуоска суотчутунан, хонуу үлэтигэр ыһыыга, окко кэлин «Таатта» сопхуоска сүүрүк аттар тренердэринэн таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: “Японияны кыайыы иһин”, “Германияны кыайыы иһин”, “ 1941-1945  сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх мэтээллэрэ.

Давыдов Афанасий Федорович

(1923-1957)

Таатта оройуонун Дьиэбэгэнэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чөркөөх 7 кылаастаах оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. Арыы-үүт собуотугар үлэлии сылдьан, 1943 сыл аармыйаҕа Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан Кыһыл Аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. Порт-Артурга младшай лейтенаннары бэлэмниир байыаннай училищеҕа үөрэммитэ. Япония сэриитин кыттыылааҕа. Квантунскай аармыйаны төгүрүктээһин уонна бэриннэрии операциятыгар сылдьыбыта. Сэрии кэнниттэн кадровай офицер буоларын быһыытынан салгыы сулууспалыы хаалларбыттара, 1946 с. муус устар ыйга дойдутугар эргиллибитэ. Кылгас кэмҥэ Дьокуускайга радиокомитекка дикторынан үлэлээбитэ. 1947 с. Саха сиринээҕи “Рыбтрест” сүнньүнэн Тикси бухтатыгар тутууга үлэлээбитэ. Үлэлии сылдьан 1957 с. сураҕа суох сүппүтэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадата: “Японияны кыайыы иһин ” мэтээл.

Захаркин  Афанасий Васильевич

(1919-2007)

Таатта оройуонун Ханньас нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Оскуола кэнниттэн Андреев аатынан холкуоска үлэлээбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1942 с. ыам ыйын 22 күнүгэр Чурпчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта. Иркутскай уобалаһыгар Мальта станцияҕа аҕыйах кэмҥэ байыаннай-политическай бэлэмнэниини барбыта. Бэргэн ытааччы буолан, ахсынньы ыйга Кытай кыраныыссатыгар 17-с аармыйа 61-с мотострелковай полкатын 1 батальонун 1 ротатын 1 взводун 2 отделениетыгар ручной пулеметчигынан кэлиэр диэри сэриилэспитэ. Монголия сиригэр Байян-Тюмак куоракка 7-с аармыйа 67-с мотострелковай полкатын 1-кы батальонугар ручной пулеметчик, ефрейтор. 1946 с. бэс ыйыгар Афанасий Васильевич дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Холкуоска, сопхуоска тутууга уһуннук, таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. 72 сааһыгар диэри сопхуос кадровай булчутунан сылдьыбыта. Бэриллибит былаанын мэлдьи аһара толороро. Улууһугар уонтан тахса сыл чемпион булчут аатын сүкпүтэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: Аҕа дойду Улуу сэриитин II степеннээх, Норуоттар доҕордоһуулара орденнар, “Германияны кыайыы иһин”, “Японияны кыайыы иһин”, “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ. Захаркин А.В. Саха Республикатын тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.

Кашкин Иннокентий Васильевич

(1923-1951)

Таатта оройуонун Дьиэбэгэнэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Сэриигэ барыар диэри Сталин аатынан холкуоска араас үлэҕэ, 1941 с. Дьиэбэгэнэ нэһилиэгин Сэбиэтин сэкирэтээринэн үлэлээбитэ. Чурапчы оройуонунааҕы  холбоһуктаах военкоматынан Кыһыл Аармыйаҕа 1943 с. ыҥырыллыбыта. Байыаннай-политическай бэлэмнэниини МНР 17-с аармыйатын 57-с Кыһыл Знамялаах Хинганскай дивизия 80-с мотострелковай полкатыгар барбыта, пулеметчик идэтин баһылаабыта. Ити кэнниттэн Японияны утары сэриигэ кыттыбыта. 1947 с. дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Сталин аатынан холкуоска биригэдьииринэн, кыладыапсыгынан үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ.

Наҕараадалара:” Японияны кыайыы иһин” , “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээллэр.

Лазарев Николай Федорович

(1924 – 2003)

Таатта оройуонун Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕата Федор Лазарев “Бойобуой”колхозка дьонун киллэрэн, бары холкуоска үлэлээбиттэрэ. Онтон Ытык Күөлгэ көспүттэрэ, аҕалара оройуон сэбиэтин үбүн салаатын сэбиэдиссэйинэн уһун кэмҥэ үлэлээбитэ. Николай Ытык Күөл орто оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1944 с. ыҥырыллыбыта. Байыаннай-политическай бэлэмнэниини Забайкальскай байыаннай уокурукка барбыта. Япония Квантунскай армиятын утары сэриигэ кыттыбыта. Олус уһуннук уута суох кумах куйаары туораан, сылаалаах сатыы походка сылдьыбыта. Японияны кыайыы кэнниттэн 1950 с. диэри сулууспалаабыта уонна дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Новосибирскай куоракка архитектура институтугар үөрэнэ киирбитэ, онтон пединститукка көһөн үөрэммитэ. Учууталынан Эбээн Бытантай, Горнай оройуоннарыгар, Тааттаҕа Баайаҕа, Ытык Күөл оскуолаларыгар, кэлин линейнэй-техническай кииҥҥэ бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: Аҕа дойду Улуу сэриитин II-c степенэ орден, “Японияны кыайыы иһин”,   “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Мальчехов Иннокентий Федорович

(1925 — …   )

Таатта оройуонун Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1944с. ыҥырыллыбыта. 1950 с. дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Ханнык фроҥҥа сэриилэспитэ биллибэт. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: Аҕа дойду сэриитин 2-с степенэ орден, “Японияны кыайыы иһин”,  “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээллэр.

Мессеев Афанасий Васильевич

(1924 – 1974)

Таатта оройуонун Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Сэрии иннинэ “Бойобуой” холкуоска хонуу биригэдьииринэн, үүт-табаарынай ферматын сэбиэдиссэйинэн, холкуос солбуйар бэрэссэдээтэлинэн, Сэбиэт сэкирэтээринэн үлэлээбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан 1943 с. ыҥырыллыбыта. 1945 с. 17-с аармыйа 20-с туспа ротатыгар рядовой саллаатынан ыскылааттары харабыллааһыҥҥа сылдьыбыта. 1946 с. 356-с артиллерийскай, онтон 1947 с. диэри Амурскай байыаннай уокурукка ыскылаат сэбиэдиссэйинэн сулууспалаабыта. 1947 с. дойдутугар эргиллэн кэлэн, 1947-1949 сс. сельскэй кулуупка сэбиэдиссэйинэн, “Бойобуой” холкуоска үүт-табаарынай ферматын сэбиэдиссэйинэн, 1950 с. «Бойобуой» холкуоска бэрэссэдээтэлинэн, онтон бөдөҥсүйбүт Сталин аатынан холкуоска биригэдьииринэн үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: “Японияны кыайыы иһин”, “1941-1945сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Мессеев Петр Кононович

(1915-1990)

Таатта оройуонун Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Сэрии иннинэ “Бойобуой ” холкуос үлэһитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1941 с. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта. Японияны кытта сэрии кыттыылааҕа. 1947с. диэри сулууспалаан, дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Сэрии кэнниттэн эргиэҥҥэ үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: “Бойобуой үтүөлэрин иһин”, “Японияны кыайыы иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Моржотов Роман Иванович

(1910-1985)

Таатта оройуонун Тыараһа нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1929 с. комсомол чилиэнэ. 1931 с. “Күөдүй” холкуос бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. 1934-1935 сс. Дьокуускайдааҕы национальнай байыаннай оскуолаҕа үөрэнэн, младшай хамандыыр званиелаах бүтэрбитэ. Таатта оройуонун байыаннай остуолун начальнигынан, физкультура кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн, райисполком культураҕа салаатын инструкторынан үлэлээбитэ, 1940 сылтан Коммунистическай партия чилиэнэ. Кыһыл Аармыйаҕа Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан сэрии саҕаланаатын кытта бастакынан 24.06.1941 с. ыҥырыллыбыта уонна 1946 с. диэри сылдьыбыта. Стрелковай взводка солбуйар хамандыырынан, пулеметчигынан сулууспалаабыта, рота сэрии сэбин оҥорор бастыҥ маастарынан ааттаммыта. Москва аннынааҕы кыргыһыыга бааһыран госпитальга эмтэммитэ, онтон Илин фроҥҥа ыытаннар Японияны кытта сэриигэ кыттыбыта. Гоби-Хинган-Хайлар-Чанчунь сындалҕаннаах байыаннай маршрутунан, кумах куйаардарынан сылдьыбыта. 1946 с. дойдутугар эргиллэн кэлэн, Ытык Күөлгэ промкомбинат директорынан, Чөркөөххө сельпо бэрэссэдээтэлинэн, мясомолпромҥа, сэллик диспансерыгар сопхуоһунан, о.д.а. үлэни үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: Кыһыл Сулус орден, “Германияны кыайыы иһин”,  “Японияны кыайыы иһин”, “ССРС сэбилэниилээх күүстэрин 50 сыла”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Никитин Иннокентий Афанасьевич

(1923-1993)

III-c Байаҕантай нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1941 с. 7-с кылаас кэнниттэн холкуоска үлэлии сырыттаҕына, Кыһыл Аармыйаҕа 1943 с. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта. Байыаннай-политическай  бэлэмнэнии кэнниттэн Бурят-Монголияҕа аттары бэлэмниир 20-с депоҕа 1945 с. диэри сулууспалаабыта. Онтон 1946-1948 сс. Соҕуруу Сахалиҥҥа тутуу батальонугар сулууспалаабыта. 1948 с. дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Сталин, онтон Ленин ааттарынан холкуостарга, “Таатта” сопхуоска, сельпоҕа үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: Аҕа дойду сэриитин II-c степенэ орден, “Японияны кыайыы иһин”, “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Огонеров Василий Васильевич

(1925-2014)

Таатта оройуонун Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чөркөөх 7 кылаастаах оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. Сэриигэ барыан иннинэ “Бойобуой” холкуоска хонуу үлэтигэр үлэлээбитэ, хонуу биригэдьииригэр таабыл оҥорооччу суотчутунан сылдьыбыта. “Бойобуой” холкуоска үлэлээбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1944с. ыҥырыллыбыта. Бойобуой-политическай бэлэмнэниини баран пулеметчик буолбута. Маньчжурияҕа Харбин, Чанчунь куораттарга харабыллыыр этэрээттэргэ сылдьыбыта. 1946-1948 сс. Ононскай байыаннай ат собуотугар үлэлээбитэ. 1948 с. кулун тутар ыйга дойдутугар эргиллэн кэлэн, суотчут-кассирынан, кыладыапсыгынан үлэлээбитэ. 1950 с. куоракка 3 ыйдаах курска үөрэнэн суоппар идэлэммитэ. “Бойобуой” холкуос бастакы суоппара буолбута. 1951сылтан массыына уруулун туппута. Кини 1967 сылга диэри араас маркалаах массыыналарга солбуллубат суоппарынан, урукку суол-иис мөлтөх кэмигэр 17 сыл эҥкилэ суох үлэлээбитэ. Кэлин сүөһү көрүүтүгэр үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: Аҕа дойду сэриитин II-c степенэ орден, “Германияны кыайыы иһин”,  “Японияны кыайыы иһин”,  “ССРС Сэбилэниилээх күүстэрин 50 сыла”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Огоюкин Иннокентий Николаевич

(1918-1990)

Таатта оройуонун Ханньас нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чөркөөх оскуолатын 6-с кылааһын бүтэрбитэ. Андреев аатынан холкуоска үлэлии сылдьан, 1940 с. Дьокуускай куоракка суотчуттар куурустарыгар үөрэммитэ. 1941-1943 сс. холкуоска суотчуттаабыта. Кыһыл Аармыйаҕа 1943 с. атырдьах ыйыгар Чурапчы холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта. Бойобуой-политическай бэлэмнэнии кэнниттэн Забайкальскай байыаннай уокурук 47-с аармыйатыгар Монгольскай Народнай Республика Тамуак-Булак куоратыгар рядовой саллаатынан сулууспалаабыта. 1945 с. атырдьах ыйын 9 күнүттэн балаҕан ыйын 3 күнүгэр диэри Японияны ктары сэриигэ инники кирбиигэ сылдьыбыта. Элбэх куораттарын, нэһилиэнньэлээх пуунары босхолоспута. Сэрии саҕаланыытыгар 57-с дивизияттан арааран, 6-с гвардейскай танковай аармыйаҕа генерал-полковник Кравченко бас билиитигэр биэрбиттэрэ. Онон сэриини танковай чааска түмүктээбитэ. 1946 с. бэс ыйыгар ыһыах бириэмэтигэр дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Андреев аатынан холкуос Түүлээх алааһыгар тэрийбит Кыайыы ыһыаҕар хапсаҕайга, кылыыга тэҥнээҕин булбатаҕа. Онтон оройуон ыһыаҕар өссө аатырбыта. Бу кэмтэн кини аата тустуук быһыытынан киэҥник тарҕаммыта. Сэрии кэнниттэн хонуу биригэдьииринэн, сылгы ферматын сэбиэдиссэйинэн, окко звеноводунан үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: “Японияны кыайыы иһин”,  “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”,  “ССРС Сэбилэниилээх күүстэрин 50 сыла”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Охотин Егор Семенович

(1920- 1950)

Таатта оройуонун Ханньас нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Андреев аатынан холкуоска хонуу үлэһитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1944с. ыҥырыллыбыта. Илиҥҥи фроҥҥа сулууспалаан Японияны кытта сэриигэ кыттыбыта. 1946 с. дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Кэлэн холкуоһугар тракториһынан үлэлээбитэ.

Наҕараадата: “ Японияны кыайыы иһин” мэтээл.

 

Охотин Егор Терентьевич

Таатта оройуонун Дьиэбэгэнэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1943 с. ыам ыйын 24 күнүгэр ыҥырыллыбыта. Монголия сиригэр Чойбалсан куорат таһыгар баар байыаннай чааска тиийбиттэрэ. 7 №-дээх армия 284 дивизиятын 1047 полкатыгар түбэспитэ. Бу полкаҕа байыаннай-политическай бэлэмнэниини барбыта. Бастыҥ ручной пулеметчик аатын ылбыта. Атырдьах ыйын 9 күнүгэр 1945 с. Японияны кытта сэриигэ 1047 полка кыраныыссаны туораабыта уонна унньуктаах уһун маршевай походка кимэн киириигэ кыттыбыта. Поход маршрута Чайболсан (МНР) – Монголия истиэбэ Гоби (кумах куйаар) – Хинган (сис хайа) – Чифьян – Финсьян (Китай куораттара). Бу “Суворовскай поход” устата 1200 км. ордук. Күҥҥэ 50 кыраадыс итиигэ 50-70 км сири 20 хонук устата олус ыарахан усулуобуйаҕа айаннаабыттара. Хинган сис хайатын уҥуордаан  үгүс самурайдары билиэн ыла-ыла, иннилэрин диэки дьулуспуттара. Финсьян диэн  куорат чугаһыгар Квантунскай армия толору бэриммитэ.

Порт-Артур туһаайыытынан морской десант быраҕыллыбыта уонна 8-с Народнай революционнай Китайскай Армия Японияны утары кыргыһыыны ыытара. 248 дивизия 1047 полката ити сэриилэри кытта холбоһон, Япония Квантунскай армиятын үлтүрүтүүгэ кыттыбыта. Егор Терентьевич авиационнай чааска Читинскэй уобаласка сулууспалаан баран , 1947 с. кулун тутар ыйга дойдутугар эргиллэн кэлэн , 20-чэ сыл холкуоска, сопхуоска, тутууга үлэлээбитэ, кадровай булчут этэ.

Наҕараадата: “Японияны кыайыы иһин”мэтээл.

 

Охотин Иван Ананьевич

(1924-19…)

Таатта оройуонун Дьиэбэгэнэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1943 с. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта. 1947 с. диэри сулууспалаабыта. Дойдутугар эргиллэн кэлэн холкуоска, сопхуоска үлэлээбитэ.

Наҕараадата: “Японияны кыайыы иһин” мэтээл.

Охотин Иван Петрович II

(1924-1998)

Таатта оройуонун Дьиэбэгэнэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чөркөөх 7 кылаастаах оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. Сэрии иннинэ Сталин аатынан холкуоска 16 саастаах уол сэриигэ барбыт дьону солбуйан оттук мас бэлэмигэр, сайынын окко , сиилэскэ, күһүнүн бурдук хомууругар улахан дьону кытары тэҥҥэ үлэлээбитэ. 24.05.1943 с. Чурапчы холбоһуктаах военкоматынан Кыһыл Аармыйаҕа ыҥырыллыбыта. Саха сириттэн барбыт элбэх саха саллаатын Монголияҕа Чайболсан куорат таһыгар баар байыаннай чааска түмпүттэрэ. 17-с аармыйа 284-с дивизиятын 1047-с полкатыгар байыаннай-политическай бэлэмнэниини ааспыта, пулеметчик буолбута. 09.08.1945 с. кинилэр чаастара Япония Квантунскай армиятын утары сэриигэ туруммута. Өстөөх утарсыытын саба охсон, Маньчжурияны соҕуруу өттүнэн айаннаан Порт-Артур туһаайыытынан быраҕыллыбыт морской десаны уонна 8-с Кытай Народнай Революционнай аармыйатын кытта холбоһон, сындалҕаннаах ыарахан айаны туораабыттара. Гоби кумах куйаарынан, Хинган хайатын туораан, Кытай Чифан, Финсьян куораттарын – барыта 1200 км сири ыарахан таһаҕастаах, 40-50 кыраадыс өҥүрүк куйааска 2 хонук устата айаннаан Япония Квантунскай армиятын үлтүрүппүттэрэ. Уу суоҕа олус эрэйдээбитэ. 2-лии хонук хаапыла да ууну испэккэ айанныылара. Бу походу “Суворовскай марш” диэн ааттаабыттара. Салгыы Забайкальскай байыаннай уокурук авиационнай чааһыгар сулууспалаан, 1947 с. дойдутугар эргиллэн кэлэн 20-чэ сыл холкуоска, сопхуоска тутууга үлэлээбитэ, кадровай булчутунан эмиэ сылдьыбыта. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: А5а дойду сэриитин II степеннээх ордена,  “Японияны кыайыы иһин”,  “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”, “Үлэҕэ килбиэнин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх мэтээллэрэ.

.

Петров Гурий Гаврильевич

(1900-1964)

Таатта оройуонун Дьиэбэгэнэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Дьиэбэгэнэҕэ «Дьоҕууһап күүһэ» холкуоска араас үлэлэргэ, онтон салгыы Сиэллээххэ “Кыһыл күүс” холкуоска киирбитэ. Аҕалара Петров Гаврил Андреевич Дьиэбэгэнэҕэ сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. Онтон Сиэллээххэ сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн ананан, уолаттарыныын онно көһөн тахсан, “Кыһыл күүс” холкуоска киирбиттэрэ. Гурий Халдьаайы Күрүөҕэ 200 ынах киирэр хотонун тутуутугар саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри стахановскай үлэ холобурун көрдөрбүтэ, хонуу үлэтигэр үлэлээбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1943 с. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллан барбыта. Аармыйаҕа Дальнай Востокка сулууспалаабыта. Японияны кытта сэриигэ фронт инники кирбиитигэр сылдьан сэриини түмүктэспитэ. 1946 с. дойдутугар эргиллэн кэлэн, “Кыһыл күүс”холкуоска салгыы үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: “Японияны кыайыы иһин”, “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларны мэтээллэрэ.

Полускин Петр Иванович

(1921-1953)

Таатта оройуонун Тыараһа нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1940 с. холкуостаахтар оскуолаларыгар суотчуттар куурустарын үөрэнэн бүтэрбитэ. 1943 с. диэри Молотов аатынан холкуоска суотчутунан үлэлээбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1943с. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан   ыҥырыллыбыта. Илиҥҥи кыраныыссаҕа Маньчжуриҕа Чанчунь куоракка сулууспалаабыта. 1946 с. саас дойдутугар эргиллэн кэлэн холкуоска бэрэссэдээтэлинэн, суотчутунан, сэбиэт сэкирэтээринэн үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадата: “Японияны кыайыы иһин” мэтээл.

Потапов Федор Васильевич

(1920-1976)

Таатта оройуонун Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1940 с. Чөркөөх 7 кылаастаах оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. “Бойобуой” холкуоска үлэлээбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1943с. Чурапчы оройуонун холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта. Монголияҕа  Тамцак-Булакка 293-с мотострелковай полкаҕа сулууспалаабыта. 1946 с. дойдутугар эргиллэн кэлэн, райстат инструкторынан, культура салаатын бухгалтерынан, Чөркөөххө кулууп сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: «Японияны кыайыы иһин», «Үлэҕэ килбиэнин иһин» уонна Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Прохоров Гаврил Филимонович

(1927-1987)

Таатта оройуонун Октябрьскай нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кыһыл Аармыйайаҕа 1945с. Чурапчы оройуонун холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта. Аармыйаҕа 1951 с. диэри сулууспалаабыта. Дойдутугар эргиллэн кэлэн холкуоска, сопхуоска сылгыһытынан үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕоломмута. Уола Гаврил аҕатын туйаҕын хатаран сылгыһытынан үлэлиир.

Наҕараадалара: “Японияны кыайыы иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Романов Гаврил Николаевич

(1907-1994)

Таатта оройуонун Тыараһа нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Үөрэҕэ, партията суох. Сталин аатынан холкуоска үлэлээбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1944с. Чурапчы оройуонун холбоһуктаах военкоматынан  ыҥырыллыбыта. Мальта куоракка 182-с. саппаас полкаҕа сулууспалаабыта. Даурия станцияҕа 644-с стрелковай полкатыгар 8-с ротаҕа байыаннай бэлэмнэниини барбыта. 1945 с. атырдьах ыйын 15 күнүгэр Маньчжурияҕа 3 ый устата билиэннэйдэри харабыллаабыта. Япония сэриитин кыттыылааҕа. Траншея оҥоруутугар сылдьыбыттара. 1946 с. олунньу 22 күнүгэр дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Холкуоска, сопхуоска бостуугунан, сүөһү көрүүтүгэр, ынаҕы ньирэйгэ тилийэн эмнэриигэ, сайынын окко 1967 с. пенсияҕа тахсыар диэри үлэлээбитэ.

Наҕараадалара: Аҕа дойду сэриитин II степеннээх ордена,  “ССРС Сэбилэниилээх күүстэрин 50 сыла”, “ССРС Сэбилэниилээх күүстэрин 60 сыла”, “Японияны кыайыы иһин”, “Кыайыы 30 сыла” мэтээллэр.

 

Романов Федор Васильевич

(1909 — …)

Таатта оройуонун Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1943с. Чурапчытааҕы холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта уонна 1946 с. диэри сулууспалаабыта. “Золототранс” тэрилтэҕэ управляющайынан үлэлээбитэ.

Наҕараадата: “Японияны кыайыы иһин” мэтээл.

Сивцев Иван Ананьевич

(1905-1980)

Таатта оройуонун Дьиэбэгэнэ нэһилиэгэр төрөөбүтэ. «Дьоҕууһап күүһэ», онтон Сталин аатынан хокуоска араас үлэҕэ сайынын ыһыыга, окко, күһүнүн бурдук астааһыныгар, кыһынын хотоҥҥо ис-тас үлэҕэ үлэлээбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1942 с. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта. Байыаннай-политическай бэлэмнэниини Мальта станцияҕа барбыта, онтон Илиҥҥи фроҥҥа сылдьыбыта. 892-с стрелковай полкаҕа стрелогунан сулууспалаабыта. 1945 с. атырдьах ыйыгар Маньчжурия диэки сэриигэ барбыттара. Олус ыарахан айаны, күн аайы сэриигэ туттуллар  толору сэбилэниини , аһыыр астарын сүгэ сылдьан 40-50 км сири сатыы бараллара. Чанчунь куоракка тиийэн, Япония Квантунскай армиятын бэриннэрбиттэрэ. 1945 с. дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Кэлэн салгыы Сталин, онтон Ленин ааттарынан холкуоска, салгыы “Таатта сопхуос” Чөркөөхтөөҕү отделениетыгар хонуу үлэтигэр, субан сүөһүнү көрүүгэ үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: “Японияны кыайыы иһин”,  “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбэннээх үлэтин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Слепцов Василий Михайлович

(1917-…)

Таатта оройуонун Сэккээччи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1934 с. Чөркөөх 7 кылаастаах оскуолатын бүтэрбитэ. 1937 с. Чурапчытааҕы педучилищены бүтэрэн, Томпо оройуонугар учууталлаабыта. ССКП чилиэнэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1938 с. ыҥырыллыбыта. 1945 с. Японияны утары сэриигэ кыттыбыта. Аармыйаттан кэлэн баран юрист идэтин ылбыта. 10-ча сыл МГБ (КГБ) органнарыгар, 4 сыл геология управлениетын начальнигынан үлэлээбитэ. 1960 с. Мирнэй куоракка народнай суут бэрэссэдээтэлинэн анаммыта. Подполковник званиелаах. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: Аҕа дойду сэриитин II степенэ орден, “Бойобуой үтүөлэрин иһин”,  “Японияны кыайыы иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Слепцов Дмитрий Афанасьевич

(1902-1991)

Таатта оройуонун Сэккээччи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Сэрии иннинэ Молотов аатынан холкуока хонуу үлэһитэ, биригэдьиир. Ааллаах Үүҥҥэ таһаҕас таһыытыгар 9 сыл сылдьыбыта. Кыһыл Армияҕа Чурапчы оройуонунааҕы ХВ 1943 с. ыам ыйыгар ыҥырыллыбыта. Читинскэй уобалас Дауриятын таһыгар, ССРС Монголияны, Японияны кытта кыраныыссалаһар сиригэр, 114-с стрелковай полкаҕа сулууспалаабыта. 1945 с. алтынньы ыйга дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. Сэрии кэнниттэн Молотов, онтон бөдөҥсүйбүт Сталин, Ленин ааттарынан холкуостарга уһуннук тутуу биригээдэтигэр, о.д.а. үлэлэргэ үлэлээбитэ, Коммунистическай үлэ удаарынньыга. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох.

Наҕараадалара: “Японияны кыайыы иһин”, “ССРС сэбилэниилээх күүстэрин 50 сыла”, “ССРС сэбилэниилээх күүстэрин 60 сыла”, “ 1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

Слепцов Наум Трифонович

(1924)

Таатта оройуонун Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чөркөөх 7 кылаастаах оскуолатын 1941 с. бүтэрэн, Чурапчы педучилищетыгар үөрэнэ киирбитэ. 3-с курстан сэриигэ бараары тылламмытын аккаастааннар, кэлэн Чөркөөх интэринээтигэр үлэлээбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1945 с. Чурапчы оройуонунааҕы ХВ сайын ыҥырыллыбыта. Байыаннай-политическай бэлэмнэниини Иркутскай уобалас Мальта станцияҕа баран, автоматчик, пулеметчик идэтин баһылаабыта. 08.08.45 с. 152-с стрелковай полка састаабыгар киирэн Аргун өрүһү туораан, Хайлар куоракка тиийэн японецтар бастакы утарсыыларын көрсүбүттэрэ. Билиэннэй дьоппуоннары Советскай Союзка аҕалсан, Чита уобалаһын Яблоневай станциятыгар кинилэн мас бэлэмниир биригээдэлэрин харабыллыырга сылдьыбыта. 1946 с. 205-с армейскай Хинганскай самоходнай ыарахан танкалар колонналарыгар 45-с нүөмэрдээх зенитнай батарея наводчигынан, салгыы МСВ отделениетын взводка стрелогунан сулууспалаабыта. 1947 с. 31-с туспа мотоциклетнай батальоҥҥа сулууспалаан баран, 1948-1950 сс. Чита уобалаһын Оловяннай станция таһынааҕы байыаннай ыскылаакка харабыллаабыта. 1950 с. армияттан дойдутугар кэлэн, Чурапчытааҕы педучилищеҕа үөрэҕин салҕаан, онтон СГУ ИФФ РОЯШ отделениетын бүтэрэн учуутал буолан, Аллайыаха, Таатта, Чурапчы, Горнай. Томпо улуустарынан учууталынан, завуһунан, директорынан үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдэээх.

Наҕараадалара:А5а дойду Улуу сэриитин II-c степенэ орден, “Германияны кыайыы иһин”, “Японияны кыайыы иһин”,  “ССРС сэбилэниилээх күүстэрин 50 сыла”, “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ, “Отличный мотоциклист”,  “Отличный пулеметчик” бэлиэлэр.

Таппахов Егор Степанович

(1925- 1965)

Таатта орйуонун Күнээйи нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Чөркөөх 7 кылаастаах оскуолатын үөрэнэн бүтэрбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1943 с. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта.1943-1944 сс. коннай дивизияҕа, 1944-1946 сс. I отделение мотострелковай полкатыгар автоматчи гынан, 27 отделение Хинганнааҕы мотострелковай биригээдэдэҕэ телефониһынан, 1947-1950 сс. 35401-с байыаннай чааска стрелогунан сылдьыбыта. 1950 с. дойдутугар эргиллэн кэлэн, Таатта военкомунар үлэлээбитэ. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: “Хорсунун иһин”, “Германияны кыайыы иһин”, “Японияны кыайыы иһин”, “Үлэҕэ килбиэнин иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйүнэй мэтээллэрэ.

Хапчалов Доментий Васильевич

(1926-1957)

Күнээйи нэһилиэгэр 4 оҕолоох ыалга бастакы оҕонон төрөөбүтэ. Чөркөөх оскуолатыгар үөрэнэ сылдьан, Аҕа дойду сэриитин сылларыгар “Бойобуой ” холкуоска ат кыраабылынан оту мунньууга күн аайы 3 га оннугар 7-8 гааны мустарбытын туһунан иһитиннэрии “Коммунист” хаһыат 1943 с. от ыйын 22 күнүнээҕи нүөмэригэр тахсыбыта. Кыһыл Аармыйаҕа 1944 с. Чурапчы оройуонунааҕы холбоһуктаах военкоматынан Аҕа дойду сэриитигэр ыҥырыллыбыта. Японияны утары сэрии кыттыылааҕа. Таатта бастакы суоппардарыттан биирдэстэрэ. 1957 с. сүрэҕинэн ыалдьан эмискэ олохтон барбыта. Кэргэннэммитэ, оҕолордоох, сиэннэрдээх.

Наҕараадалара: “1941-1945 сс. А5а дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин”, “Японияны кыайыы иһин” мэтээллэр.

Харлампьев Софрон Васильевич

(1918-1985)

Таатта оройуонун Дьүлэй нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1929 сылтан “КыҺыл Ханньас” холкуоска үлэлээбитэ. Кыһыл Аармыйаҕа 1943 с. Чурапчы оройуонун хобоһуктаах военкоматынан ыҥырыллыбыта. Чита куоракка 1032-с стрелковай полкаҕа сылдьыбыта. Японияны утары сэриигэ Хайлар куораты босхолооһуҥҥа кыттыбыта. Сэрии кэнниттэн Маньчжурияҕа 1 сыл устата Хайлар Чита икки ардыларыгар билиэннэйдэри конвойдааһыҥҥа сылдьан баран, 1946 с. дойдутугар эргиллэн кэлбитэ уонна 1947 сылтан тракториһынан, моториһынан, кочегар- машиниһынан, тракторист-пилорамщигынан үлэлээбитэ.

Наҕараадалара: “Германияны кыайыы иһин”,  “Японияны кыайыы иһин”, Улуу Кыайыы үбүлүөйдээх сылларын мэтээллэрэ.

«Чөркөөх» кинигэ II томуттан