1 Star2 Stars3 Stars4 Stars5 Stars (No Ratings Yet)
Загрузка...
276 views

Хрисанф Иванович Кашкин төрөөбүтэ 95 сылыгар

Хрисанф Иванович Кашкин төрөөбүтэ 95 сылыгар анаан «Таатта» совхоз кылаабынай зоотехнига, директоры солбуйааччы, партком секретара, үлэ ветерана Роман Романович Богатырев ахтыытын таһаарабыт.

ҮЛЭНЭН ОЛОРБУТА, ҮЛЭНЭН УМАЙБЫТА

Хрисанф Иванович Кашкин оҕо эрдэхпинэ, Киимэ Кашкин диэн аатынан истэрим, бииргэ үөскээбиттэрэ итинник ааттыыллара уонна өрүүтүн үөрэ-көтө туох эрэ дьээбэни, эбэтэр тэрээһини кытта сыһыаран ахталлара. Аҕам наар аҕатыгар Уйбаан Кашкиҥҥа тэҥниирэ, ардыгар «аҕатын курдук буолсу» диэн үөрэн, ардыгар «аҕатыгар ханан да тиийиэ суох киһи» диэн хомойон ахтара. Бука, оччотооҕу эдэр дьон ахсым олохторуттан сыана быһара эбитэ буолуо. Онтон чугастык билсиим 1969 сыл бүтүүтэ, Дэбдиргэҕэ электростанция умайыытын кытта ситимнээх. Оччолорго кини Дэбдиргэ отделениетын управляющайа, мин Чөркөөх отделениетыгар электриктиирим. Саҥа дьыл үүнээри турдаҕына электростанция умайан хаалар. Бу В. И Ленин төрөөбүтэ 100 сыла туолуохтаах, улахан политическай суолталаах Саҥа дьылы көрсүү «Ильич уоттара» тырыма суох табыллыбатын салалта да, олохтоохтор да өйдөөннөр бэрт кылгас кэм иһигэр электростанция дизеллэрин булан, саҥа дьиэҕэ киллэрэн туруораллар. Онтон саҥа линияны тардыыга электромонтердар наада буоланнар нэһилиэктэртэн идэлээх дьону хомуйаллар. Хрисанф Иванович Чөркөөхтөн миигин тиэйэн таһааран бэйэтин дьиэтигэр олордон, хас да күн үлэлээн, Саҥа дыыл киэһэ электростанция үлэлээн бөһүөлэк электрическай уотунан сандаара түһэр.

Оччолорго мин туһам кыра эбитэ буолуо да дьон өрө күүрэн, сыал-сорук оҥостон үлэлииллэригэр кыттыбыппын, онтон Хрисанф Иванович тэрээһиҥҥэ түүннэри-күннэри сүүрбүтүн билигин да умнубаппын. Онтон 1979 сыл олунньуга, Амма оройуонун «Победа» совхоһугар старшай зоотехнигынан үлэлии, Бөтүҥ нэһилиэгин сельсоветын исполкомун чилиэнинэн талыллан, общественнай үлэҕэ буһа-хата сырыттахпына «Таатта» совхоз директора Хрисанф Иванович телефонунан дойдугар кэлэн үлэлээ диэн ыҥырар. Нөҥүө күнүгэр райком I секретара М. Н. Сибиряков ыҥыран ылан «дойдуҥ дьоно кэлэн дойдутугар үлэлээтин диэн туруорсаллар, ону хайыыгын?» — диэбитин, курдаттыы тартара сылдьар киһи сөбүлэспитим. Онтон ыла 1988 сылга диэри бииргэ үлэлээн арахсыбыппыт.

Тот-өҥ сылларга республикаҕа тиийэ аатырбыт «Таатта» совхоз 1977-1978 сыллардааҕы чычырбас дьылларга улаханнык эмсэҕэлээн, государствоҕа иэһэ олус элбээн, салалтата уларыйан, специалистара тарҕаһан, уку-сакы олорор кэмигэр тиийбитим. Хрисанф Иванович саҥа директорынан анаммыт этэ. Миигин совхоз главнай зоотехнигынан, директоры солбуйааччынан анаабыта. 10000 төбө совхоз сүөһүтүн, сылгытын Үөһээ Бүлүүттэн от тиэйэн сыл таһаарыы, улахан тэрээһини, салалта уонна үлэһиттэр түмсүүлэрин эрэйбитэ. Эт-үүт хайысхалаах совхоз буолан улахан тэрээһин, ийэ буолар сүөһүнү наардаан иитиигэ, ынаҕы төрүүр боксаҕа төрөтүүгэ, общественность күүһүн эбии аһылыгы бэлэмнээһиҥҥэ, төрүөх кэмигэр түүҥҥү кэтээһиҥҥэ тардыыга улахан үлэ ыытыллыбыта. Олор түмүктэригэр «Таатта» совхоз бэрт кылгас кэм иһигэр хаалыыттан тахсан, республикаҕа бастыҥнар кэккэлэригэр киирбитэ. Манна Хрисанф Иванович дьаһайар, дьону түмэр дьоҕура бары өртүнэн таһымнаан көстүбүтэ. Тыа хаһаайыстыбатын министрэ М. Е. Николаев, араадьыйанан ыытар мунньаҕар «Таатталары» эрэ астыммытын туһунан «Эдэр коммунист» хаһыат суруйан киэҥ эйгэҕэ таһаарбыта.

Амма улууһугар Мээндиги, Сэргэ Бэс бөһүөлэктэрин тутууну истэ-билэ олорон, Даайа Амматыгар бөһүөлэги тутуу, оһорбо сири туһаҕа таһаарыы торума совхоз салалтатыгар оноһуллубута. Ол оройуонунан, республиканан өйөнөн, бөһүөлэги тутуу 1983 сыл сааһыттан саҕаламмыта. Хрисанф Иванович өрө көтөҕүллэн туран, хайдах эрэ ис-иһиттэн үөрэ-көтө сылдьан бу тутууну сүрүннээбитэ. Даайа Амматыгар тутуллуохтаах объектар ханан туруохтаахтарын быһаара, хоно-өрүү киирэ сылдьан Даайа инникитин түстээн хоһоон суруйан турардаахпыт. Онно Хрисанф Иванович аҕыйах тыллаах модороон хоһоонун П.Е. Решетников оонньуу-көр тылынан суустаан Даайа гимнэ диэбитигэр өһүргэммитэ буолан таптаан туттар тылынан хардарбыта, мин харахпар бу баар курдук көстөр.

Даайа Амма тутуута Хрисанф Иванович олоҕун, үлэтин биир боччумнаах түһүмэҕэ этэ. Ол курдук бэрт кылгас кэм иһигэр 600 ынах, 150 сылгы сүөһүлээх, 130 гектар ньүөлсүтэр системалаах, 900 гектар бааһыналах, онно сөп техникалаах 70 рабочайдаах Даайа Аммата диэн отделение тэриллибитэ. 150 киһи олорор бөһүөлэгэ тутуллан, детсад, оскуола аһыллыбыттара.

Хрисанф Иванович Чөркөөх музейын сайдыытыгар, кини аата-суола үрдүктүк тутулларыгар олус улахан суолтаны уурара. Ол курдук музейы 5-с отделениебыт, музей директорын Григорьева Л.Н. 5-с управляющайым дизн ааттыыра. Совхоз иһигэр ыытыллар бары үөрүүлээх-көтүүлээх дьаһалларга музей коллективын ыҥыран сырытыннарар үгэстээҕэ. Музейга кэлбит ыалдьыттар хайаан да Хрисанф Иванович кабинетыгар сылдьан баралларын курдук үгэс олохсуйбута. Онтон остолобуойга аһатыы туспа тэрээһини, сыһыаны үөскэтэрэ. Олор түмүктэригэр Чөркөөххө кэлэр ыалдыыттары үрдүк культууралаахтык көрсүү, атаарыы үтүө үгэһэ күн бүгүҥҥээҥҥэ диэри салҕанан барарын элбэх киһиттэн истэн үөрэбит. Өрө күүрүүлээх субуотунньуктары, ыһыахтары, ат сүүрдүүтүн тэрийэрин туһунан бу кылгас ахтыыга киһи батарбат.

Сыллар ааспыттарын кэннэ Хрисанф Иванович киһи, салайааччы быһыытынан өйдөөн хаалбыппын. Тыа сирин улэтэ-хамнаһа айылҕаттан быһаччы тутулуктааҕа, түмүгэ тута биллэн испитэ, онно эбии мэлдьи үрдүк былаан туолуутун эккирэтиһии, ол иһин эппиэтинэс салайар аппараат уонна үлэһиттэр икки ардыларыгар тыҥааһыннаах сыһыаны үөскэтэрэ. Хрисанф Иванович ону таба туһанара. Айылҕа соҥнообут эбэтэр тэрээһин кэдэйбит ыарахан түгэннэригэр аппарат специалистара, орто звено салайааччылар Хрисанф Иванович уоҕун-кылынын элбэхтик билбиппит. Онтон быһаччы толорооччулары хайҕаан, бириэмийэлээн өрө тарда сылдьара. Үлэ-хамнас үмүрүйбүт үөрүүлээх түгэннэригэр специалистарын, орто звено салайааччыларын үлэһиттэр иннилэригэр таһааран хайгыыр, бириэмийэлиир буолара. Ол эмиэ кини авторитетын үрдэтэрэ. Үлэттэн сылтаан ыгыллар-ыгымсыйар буолара, ону «посол» диэн биир тылынан таһаарара, эботэр олох саҥата суох буолан хаалара. Ол кэнниттэн хайаан да объектары кэрийэ диэн барара, онно сөбүлүүр дьонун илдьэрэ, баран иһэн массыынаҕа хаадьылаһан, күлэн-үөрэн аралдьыйара. Үксүн профком секретарынан улэлээбит П.Е. Решетниковы илдьэ сылдьара. Кини мааһын табан, ону-маны кэпсээн күллэртиирэ, уопсай сэргэхсийиини таһаарара.

Республикаҕа да, оройуоҥҥа да, наар биир совхоһу, биир салайааччыны өрө тардар, онон атыттары батыһыннарар хобдох угэс баара. Оройуоҥҥа ону толоостоохтук токурутан биһиги совхоһу үксүгэр мөҕүллээччи оруолугар илдьэ сылдьыбыттара. Ол салайан олорор киһиэхэ ыарахан этэ. Оннук тугэннэргэ олох саҥата суох буолара, дэлэҕэ «харчы биэрдэххэ саҥарар» диэхтэрэ дуо. Онтон туох эмэ үөрүүлээх
күннэргэ кыра оҕо курдук үөрэрэ. Чөркөөх бөһүөлэгэр тымныы 50 кыраадыс буола өрөгөйдөөн турдаҕына, 50 миэтэрэдээх телевышканы туруоруу үөрүүтүгэр ракетницанан, «ураа» хаһытыы-хаһытыы, ытыалаабытын мин оҕолорум билиҥҥээҥҥэ диэри кэпсээн оҥостоллор. Хрисанф Иванович сөп буола-буола курортка баран сынньанара. Онтон кэлиитигэр аппараатын улэһиттэригэр анабыл суруктаах кэһиилээх буолара. Бу кини үлэһитин үрдүктүк сыаналыыра, киниэхэ болҕомто уурара буолар. Сөбүлүүр дьонугар хаартыскатын бэлэхтиир идэлээҕэ, холобур миэхэ 2 хаартыската баар. Хрисанф Ивановиһы кытта 9 сыл бииргэ алтыспыт кэмнэрбэр араас идэлээх специалистар улэлээн ааспыттара. Мөҕүллүбүт-атаҕастаммыт курдук сананар тутэннэрэ бааллара да, барар-арахсар күннэригэр улэҕэ-хамнаска ииттиҥ диэн махтаналларын элбэхтик истибитим. Кинилэртэн А.Н.Ядреев Нам улууһун баһылыга, М.С.Аммосов Уус Алдан биир улахан нэһилиэгин баһылыга, Н.И.Саввин, улуус эппиэттээх улэһиттэрэ буола үүннүлэр уонна да атын специалистар олоххо, улэҕэ бастакы хардыыбытын Хрисанф Иванович салалтатынан оҥорбуппут диэн киэн тутта ахталлар. Мин олохпор уонча сыл аҕа табаарыс, салайааччы быһыытынан орооһон ааспыт Хрисанф Иванович олоҕо, үлэтэ, дьыллар-күннэр сиидэлээн аастахтарын ахсын өссө дьэҥкэрэн, сырдаан иһэр. Үлэнэн олорбут, үлэҕэ умайбыт тыа сирин үлэтин-хамнаһын сүрүннээччи, улахан коллективы салайааччы аата-суола умнуллуо суоҕа диэн итэҕэйэбин.

1999 с.


Степанида, Иван Кашкиннар уоллара Хрисанныын, 1935 с.


Мотрена, Хрисанф Кашкиннар, 1960 с.


Ийэлээх аҕа оҕолорун, сиэннэрин кытта, 1980 с.


Дэбдиргэҕэ сир анныттан иһэр ууну таһаарар скважина тутуутугар, 1967 с.


ССРС 60 сылыгар аналлаах совхоз ыҥырыылаах мунньаҕар


Саха народнай поэта Кулачиков С. Р.-Эллэй 70 сааһын бэлиэтээһин


П. А. Ойуунускай 90 сааһыгар аналлаах үбүлүөйдээх ыһыахха. Чөркөөх, 1983 с.


Казахстан суруйааччыларын делегациятын көрсүһүү. Поэтесса Турсунай Оразбаеваҕа аналлаах беседка таһыгар. Чөркөөх, 1983 с.


Салайар үлэҕэ бииргэ үлэлээбит В. В. Находкины, Г. М. Артемьевы, Д. А. Ноттосовы, П. И. Васильевы кытта 55 сааһын бэлиэтиир түгэнигэр. 1985 с.


Даайа Амма оскуолатыгар Х. И Кашкин аатын иҥэриигэ огдообото Слепцова М. М. улуус салалтатын, ыҥырыылаах ыалдьыттары кытта. 1999 с.


Кашкин Х. И. төрөөбүтэ 75 сааһыгар аналлаах «Таатта» совхоз үлэһиттэрин түмсүүтэ, 2005 с. Сценаҕа ыҥырыылаах ыалдьыттар. Хаҥастан уҥа: Анаабыртан Григорьев Н. Г., Уус Алдантан Аммосов Н. С., Дьокуускайтан Попова А. В., Васильева Е. С., Евсеев Г. Т., улуус баһылыга Протодьяконов М. А., улуус тыа хаһаайыстыбатын управлениетын начальнига Аргунов А. А.

«Хрисанф Иванович Кашкин: ахтыылар» кинигэттэн.

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *